Rozważ, w jaki sposób twórcy wybranych przez Ciebie epok rozumieli pojęcie patriotyzmu. [1 – część 1]

Patriotyzm! Poddamy analizie trzy jego modele: renesansowy, romantyczny i pozytywistyczny. Najprościej można przedstawić je następująco. Renesansowy: państwo – cnota – postawa obywatelska – służba dobru publicznemu. Romantyczny: naród – walka narodowowyzwoleńcza. Pozytywistyczny: społeczeństwo – praca.

Literatura podmiotu: części 1 – 4

1. Kochanowski Jan, Pieśń o spustoszeniu Podola,

2. Mickiewicz Adam, Konrad Wallenrod,

3. Orzeszkowa Eliza, A...B...C...,

4. Słowacki Juliusz, Grób Agamemnona.

1.  Jan Kochanowski – Pieśń o spustoszeniu Podola

Pieśń o spustoszeniu Podola Jana Kochanowskiego przekazuje nie tylko patriotyczne treści, lecz także reprezentuje lirykę obywatelską i moralizującą. 

Inspiracją do napisania wiersza było wtargnięcie w 1575 roku na Podole Tatarów, którzy porwali w jasyr kilkadziesiąt tysięcy jeńców (szacunkowo około pięćdziesięciu tysięcy osób).

Jak mogło dojść do takiego zagrożenia? 

Polska po ucieczce Henryka Walezego znajdowała się w okresie bezkrólewia, więc z powodu panującej wówczas w państwie anarchii i bałaganu nie przygotowano właściwej obrony. Żal, wstyd, ból, refleksje związane z władzą państwową i postawą obywatelską szlachty, która głównie zajmowała się swoimi interesami i rozrywkami to poza kwestią tatarską aktualne tematy poruszane przez Jana Kochanowskiego.

Wiersz został skierowany właśnie do polskiej szlachty lekceważącej swoją powinność wobec publicznego dobra, jakim z pewnością jest rodzinny kraj. Pozostający pod przygnębiającym wrażeniem informacji o napadzie na Podole podmiot liryczny nie może pogodzić się z myślą, że w ogóle doszło do takiego haniebnego wydarzenia, które określa mianem „wiecznej sromoty”.

Dodatkową przyczyną jego obywatelskiego niepokoju jest świadomość, że na Polskę ośmielił się najechać dziki, koczowniczy lud, który nie posiada ani miast, ani wsi. Autor w gwałtowny i namiętny sposób oskarża i potępia polską szlachtę o niestawianie przeszkód najeźdźcom.

W kierowanej do całego społeczeństwa krytyce, przechodząc od oburzenia do bolesnej ironii, podkreśla, że negatywne konsekwencje napadu tych podłych pogan i zbójców będą po prostu   nieodwracalne.

Nazywając ich wilkami, usiłuje pokazać Polakom rozmiar tragedii i uzmysłowić im znaczenie napadu. Społeczeństwo polskie natomiast poeta porównuje do stada porzuconych przez pasterza owiec, co można by zinterpretować jako aluzję do ucieczki Henryka Walezego.

Autor jednocześnie próbuje obudzić w rodakach patriotycznego, bojowego ducha i apeluje o dokonanie krwawej zemsty na dzikich i okrutnych agresorach, wzywając szlachtę do wszczęcia „świętej wojny” z poganami.

Od oskarżeń, oburzenia, potępienia, niedowierzania poeta przechodzi do pouczeń i pragnie zaszczepić Polakom poczucie odpowiedzialności za losy państwa oraz wpoić im elementarne zasady obywatelskiej postawy.

Zwraca więc uwagę na dwie podstawowe kwestie – zamiłowanie szlachty do ucztowania, hulanek, przepychu, życia ponad stan oraz brak zabezpieczenia granic Rzeczypospolitej.

Podmiot liryczny zaklina bogatą szlachtę, aby zrezygnowała z dotychczasowego biesiadowania, spieniężyła drogocenne zastawy i skupiła uwagę na stworzeniu stałej armii, ponieważ tylko ona zagwarantuje krajowi skuteczną obronę.

Poeta postrzega szlachtę jako jedyną klasę społeczną, której finanse pozwoliłyby na utrzymanie żołnierzy, gdyby oczywiście dała się nakłonić do zainteresowania sprawami kraju.

Rozumienie patriotyzmu w renesansie sprowadza się do troski o losy państwa, dbania o jego dobre funkcjonowanie, ratowania go w potrzebie poprzez wykazanie się właściwą postawą oraz – zdaniem Jana Kochanowskiego – pojmowania cnoty jako dążenia do zapobiegania nieszczęściom w przyszłości.

cdn