Postacie historyczne jako bohaterowie literatury. [1]

Herosi, patrioci, kanalie, władcy. Ich czyny i cechy osobowości nie tylko fascynują, lecz także inspirują autorów tekstów kultury do kreowania wizerunku osób znanych ze źródeł historycznych.

Literatura podmiotu: części 1 – 4  

1. Kapuściński Ryszard, Cesarz; 

2. Mickiewicz Adam, Dziady  cz. III; 

3. Potocki Wacław, Wojna chocimska;

4. Słowacki Juliusz, Sowiński w okopach Woli. 

1.  Wacław Potocki – Wojna chocimska

Wojna chocimska  Wacława Potockiego to rozbudowany poemat rycerski, w którym bardzo ważną rolę odgrywa Jan Karol Chodkiewicz, wybitny wódz i wielki hetman litewski. 

Był dowódcą (po śmierci Stanisława Żółkiewskiego) wojsk polsko-litewsko-kozackich i zmarł w Chocimiu w czasie tureckiego oblężenia.

Wacław Potocki nie wydał drukiem swojego utworu i opublikowano go dopiero w 1850 roku. Potocki to XVII-wieczny Sarmata w najlepszym rozumieniu tego słowa, stąd pojawienie się w jego poemacie obawy o losy ojczyzny.

Przyczyny owej troski autor dopatruje się w przekonaniu, że przodkowie bardziej kochali ojczyznę i żyli zgodnie z religijnymi przykazaniami. Utożsamiany z autorem narrator zaobserwował, że Polacy tracą animusz, zapał do walki i rycerskiego ducha.

Potocki, jako człowiek głęboko wierzący w Boga, nawołuje rodaków do wykazania się obywatelską postawą, ponieważ uważa, że boskie błogosławieństwo zależy od moralności i rycerskości współwyznawców.

W jego wewnętrznym przekonaniu, aby Bóg sprzyjał Polsce, muszą zaistnieć istotne zmiany. Polacy powinni powrócić na drogę cnoty i wzorując się na przodkach, odnaleźć w sobie ich męstwo oraz umiłowanie ojczyzny.

Według autora najlepiej przyczyni się do tego przypomnienie rodakom najświetniejszych kart historii i dlatego w parenetyczny sposób przedstawia wojnę chocimską z 1621 roku. 

Zadaniem i celem tej napisanej wierszem kroniki walk (przynoszących chwałę dawnym żołnierzom) jest zachęcenie do wykazania się podobną postawą przez współczesnych poecie Polaków.

Szlachetne wzorce z przeszłości powinny obudzić w społeczeństwie poczucie odpowiedzialności za losy kraju. Przystępując do pisania Wojny chocimskiej, autor zwraca się w Inwokacji do muz i Marsa, z prośbą o to, żeby dane mu było zrealizowanie zamiarów i dlatego poleca swoje dzieło ich troskliwej opiece i Bogu.

Wspomnienie Turków wywołuje w nim bardzo negatywne emocje, których odbiciem są ostre słowa. Zdaniem autora Turcy zasługują na najgorsze określenia, więc nazywa ich łotrami i okrutnymi głupcami.

„Szkaradne posunięcie durnego Turczyna” to barbarzyńska napaść na chrześcijański kraj. Potocki nie kryje swojej nienawiści do Turków, a kronikę pisze w celu wyrażenia wdzięczności Bogu za czuwanie nad chocimskimi wojownikami.

Jan Karol Chodkiewicz w swoim wystąpieniu do rycerstwa zwraca się do młodych i starych, pułkowników, rotmistrzów oraz hetmanów, czyli do wszystkich, którzy Boga, króla i ojczyznę najwyżej stawiają w systemie wartości.

Dowodzący armią podkreśla, że sztuka retoryki wymaga umiejętności wysławiania się i nie czuje się bynajmniej utalentowanym mówcą. Mimo to swoim zapałem i wiarą stara się wpłynąć na podniesienie morale żołnierzy.

Przekonuje bowiem zgromadzonych rycerzy, że ojczyzna oczekuje od nich obrony, że powinni ofiarować jej honor, ducha walki, męstwo i potraktować wojnę z Turkami jako słuszny, obywatelski obowiązek.

Jednocześnie, chcąc dodać animuszu do walki własnej armii, ujmuje powagi Turkom, ukazując ich w negatywnym świetle. Według Jana Karola Chodkiewicza wojsko Osmana to zbieranina upstrzonych, wrzaskliwych, nikczemnych kupców, Żydów, dziadów, którzy nie mają pojęcia o taktyce wojennej, skoro głównie handlują niewolnikami.

Pokazawszy w ten sposób absolutny brak serca do walki wśród Turków, dowódca przechodzi do wychwalania polskiego rycerstwa, które najpierw dostaje w spadku szablę, a dopiero w dalszej kolejności ziemię.

Mimo zastrzeżenia, że dowódca nie posiada oratorskiego talentu, jego mowa jest płomienna, porywająca, tyrtejska – zagrzewająca do walki. Rycerstwo, które ma takich przodków jak Bolesław Chrobry, musi być mężne, waleczne, dzielne i zdecydowane przeciwstawić się agresji Turków.

cdn