Totalitaryzm jako doświadczenie człowieka XX wieku. [2]

Inny świat   Gustawa Herlinga-Grudzińskiego 

Literatura podmiotu: części 1 – 4 

1. Borowski Tadeusz, U nas w Auschwitzu,
2. Grudziński-Herling Gustaw, Inny świat,
3. Konwicki Tadeusz, Mała apokalipsa,
4. Miłosz Czesław, Który skrzywdziłeś.

2.  Gustaw Herling-Grudziński – Inny świat

Proza Gustawa Herlinga-Grudzińskiego została oparta na osobistych przeżyciach, ponieważ pisarz przebywał w kilku sowieckich więzieniach i wreszcie trafił do koncentracyjnego, złagrowanego obozu. Dotkliwie doświadczył stalinowskiego terroru, a swoje i współwięźniów przeżycia opisał w Innym świecie, w którym pojawia się w dwóch rolach: bohatera i utożsamianego z autorem narratora.

Zesłanie do obozu mogło nastąpić wskutek zwyczajnego, podłego donosu, a jego podstaw nikt nie sprawdzał. Narrator i bohater Innego świata  opisał nie tylko sposób funkcjonowania obozu, lecz także losy wielu więźniów, dzięki czemu czytelnik ma możliwość zorientowania się w wewnętrznych strukturach złagrowanej społeczności. Grudziński unika sentymentalizmu, precyzyjnie i oszczędnie dobiera słowa, pozostawiając tragiczną wymowę faktom.

Faktom wstrząsającym, porażającym okrucieństwem i bestialstwem człowieka, który zatracił swoje człowieczeństwo i w ekstremalnych warunkach jest zdolny do popełnienia zbrodni bądź podłości. W sowieckim obozie (podobnie jak w niemieckim opisanym przez Tadeusza Borowskiego) toczy się bezpardonowa walka o biologiczne przetrwanie, a doświadczanie totalitaryzmu pozbawia wiary w ludzi, nadziei, poczucia godności oraz genu oporu.

Łagry nie były śmiercionośnymi fabrykami, jeśli weźmiemy w tym względzie pod uwagę gazowe komory na przykład, ale postępowanie funkcjonariuszy i przedmiotowy sposób traktowania politycznych i kryminalnych więźniów łamie wszelkie zasady humanitaryzmu.

Złagrowany człowiek był zmuszany do nadludzkiego wysiłku, do niewolniczej pracy, która w totalitarnym państwie była napędzającym gospodarkę ZSRR normalnym elementem produkcji. Upodlenie więźniów nie kończy się bynajmniej na morderczej pracy.

Wyniszczał ich ponadto głód, mroźne zimy, tortury oraz bestialstwo funkcjonariuszy. Grudziński uzupełnia ten obraz totalnej degradacji człowieka, opisując gwałty na kobietach, inwigilację społeczeństwa, donosy, okrucieństwo wobec współwięźniów, kradzieże, dyskryminowanie słabszych i przejawy wrogości wobec nich, a przede wszystkim walkę o pożywienie.

Ideologiczne przesłania monopolistycznej, komunistycznej partii i Stalina sprowadzały się do wpajania więźniom przekonania, że stawianie oporu nie ma najmniejszego sensu, bo silnie działający aparat przemocy potrafi złamać ich fizycznie i psychicznie.

Narrator obok rozważań ustrojowych przedstawił wnikliwe obserwacje psychologiczne, pokazując jednostki, które doświadczając stalinizmu, starały się okazać godność i bronić moralnych wartości.

Taką desperacką próbę podejmuje Kostylew, kiedy ciągle dokonuje samookaleczenia i skazuje siebie na znoszenie fizycznego bólu. Jego bunt i manifestowany wobec stalinowskiego terroru opór ma tylko symboliczne znaczenie. 

Totalitaryzm w ujęciu Gustawa Herlinga- Grudzińskiego stanowi czyhające na człowieka realne zagrożenie w aspekcie ideologicznym, którego skutkiem jest powstanie zdegenerowanego, rzeczywistego świata.

cdn