Motywy sarmackie w literaturze. Przedstaw ich obecność na przykładzie wybranych utworów Wacława Potockiego oraz Jana Chryzostoma Paska. [4]

Pamiętniki  Jana Chryzostoma Paska

Literatura podmiotu:

1. Pasek Jan Chryzostom, Pamiętniki,

2. Potocki Wacław:

      Nierządem Polska stoi,

     Pospolite ruszenie,

     Zbytki polskie.

4.  Jan Chryzostom Pasek – Pamiętniki

Jan Chryzostom Pasek był wychowankiem szkół jezuickich, szlachcicem, który w młodym wieku zaciągnął się do wojska Stefana Czarnieckiego. 

Walczył z wojskami Rakoczego, wziął udział w wyprawie do Danii oraz w wojnie z Moskwą.

Po kilku latach służby wojskowej osiadł na roli w Krakowskiem, gdzie zajmował się tylko gospodarowaniem. 

Jeździł ze zbożem do Gdańska, polował, procesował się z sąsiadami, brał udział w sejmach i sejmikach, weselach, pogrzebach, awanturował się, hulał i pił bez umiarkowania. Był to człowiek porywczy, gwałtowny, w gorącej wodzie kąpany; wesoły, jowialny, gadatliwy, pełny rycerskiego animuszu i fantazji. Pasek skupia w swojej osobowości wszystkie wady Sarmatów.

Pieniacz, chciwy grosza, rozmiłowany w procesach o każdą błahostkę, do tego pijak, awanturnik, zawadiaka i kłótnik jest typową postacią XVII-wiecznej Polski i doskonałym przedstawicielem sarmatyzmu w ujemnym znaczeniu tego słowa.

Pamiętniki

Pamiętniki Paska dzielą się na dwie części. 

Pierwsza obejmuje lata 1656-1666 i opowiada o powojennych przygodach autora. 

Druga część przypada na okres od 1667 roku do 1688 roku. Relacja Paska jest pod względem stylistycznym niejednolita. W partiach kronikarskich i przytaczanych mowach obficie występuje  polsko-łacińska mieszanina, tzw. makaronizmy. Najlepsze opowieści wyróżniają się barwnym, potocznym, dosadnym stylem; odzwierciedlają talent Paska jako gawędziarza i narratora. Wiele fragmentów ma zabarwienie humorystyczne lub ironiczne.

Pasek pisał swoje wspomnienia w starości, kiedy pamięć już mu trochę szwankowała, toteż ze spraw publicznych opowiedział głównie te, w których sam brał udział lub na co patrzył własnymi oczami.

Czasami koloryzuje, przesadza, upiększa, przypisuje sobie zasługi bądź po prostu kłamie. Dość szczegółowo opisał wyprawę duńską, wojnę na Litwie z wojskami Chowańskiego, Związek Święcony i rokosz Lubomirskiego, elekcję Wiśniowieckiego, konfederację gołąbską, a z wydarzeń, w których nie brał udziału, najdokładniej przedstawił odsiecz Wiednia.

Poza tym opowiada przede wszystkim o własnej doli i niedoli na obczyźnie i w kraju w czasie wojny i pokoju. Pasek barwnie opisał bitwy i sejmiki, burdy i pojedynki, przyjaźnie i kłótnie, konkury i wesele, stosunki sąsiedzkie i rodzinne, uczty i zjazdy, kłopoty gospodarskie i tarapaty sądowe oraz myślistwo ze szczególnym zwróceniem uwagi na opis ukochanej wydry, którą z bólem serca podarował Janowi III.

Całe życie szlachcica-rycerza, szlachcica-obywatela i szlachcica-ziemianina to treść pamiętników Paska i zarazem ich ogromna wartość jako źródła do poznania obyczajowości i charakteru polskiego szlachcica.

Miłością bliźniego, drażliwością sumienia i delikatnością uczuć Pasek na pewno nie grzeszył. Jeżeli sam nie kłamie, to w Danii zakochała się w nim jakaś piękna Dunka. 

Chciał pozostać w Danii, ożenić się z nią, ale tego nie zrobił i wracając do domu, szybko o niej po drodze zapomniał.

W 1667 roku swatano go z dwiema pannami: Radoszowską i Śladkowską. Bardziej skłaniał się do panny Śladkowskiej, ponieważ – jak bez skrępowania przyznaje – miała siedemdziesiąt tysięcy posagu i wioskę słynącą z żyznej ziemi. Ożenił się w końcu z wdową  Anną Łącką, matką pięciorga dzieci, czterdziestosześcioletnią kobietą, która była gospodarna, zamożna i z którą nie miał dzieci, co przypisywał czarom.

Ojczyznę również kochał na swój sposób. Uważał Polaków za naród wybrany, znajdujący się pod szczególną opieką Boga i aniołów. Innymi narodami pogardzał. 

Szwedzi to zdaniem Paska „naród świński”, Rosjanie – „jaszczurczy”, ale najbardziej nienawidził bawiących na dworze Marii Ludwiki Francuzów.

Obawiał się, że pod ich wpływem król mógłby pomyśleć o ukróceniu złotej wolności szlacheckiej i o wprowadzeniu dziedziczności tronu. 

Zdaniem Paska reformy w Polsce nie były potrzebne, bo w niej poczciwej szlachcie bardzo dobrze się wiodło. Cieszył się więc serdecznie, kiedy po abdykacji Jana Kazimierza obrano Wiśniowieckiego i szczegółowo opisał tę bezmyślną elekcję, podczas której szlachta znieważyła senatorów.

Poglądy polityczne Paska są rozpaczliwie zawężone, a patriotyzm iście zaściankowy, ponieważ uważał, że w zupełności wystarczy, jeżeli Polska będzie się broniła przed sąsiadami. 

W bitwach, czemu sam daje świadectwo, walczył jak lew, kierując się zapałem, rycerską fantazją i nadzieją łupu podobnie jak Rzędzian w Ogniem i mieczem. 

Nigdy nie służył królowi i ojczyźnie bezinteresownie i domagał się, by mu za służbę publiczną płacono.

Pasek był ponadto przesądny, zabobonny i religijny dla własnych korzyści. 

Wierzył, że w pojedynku Bóg szlachcicowi sekunduje, a jego pobożność, którą można porównać ze świętoszkowatością dewotki, dziwnie się kłóciła z haniebnymi czynami. Pasek zbyt często się upijał, pojedynkował i zgodnie z polską modą urządzał zajazdy na cudze domy.

Zmusił jednego z myśliwych – polującego na jego gruncie – do zjedzenia surowego zająca. Potrafił być nieludzki i okrutny, zwłaszcza dla swoich podanych, wobec których stosował srogie kary już wtedy, gdy tylko o coś ich podejrzewał.

Pasek to osoba o bujnym temperamencie, z fantazją, ale pod względem moralnym wzbudza wręcz odrazę.

Motywy sarmackie w literaturze. Przedstaw ich obecność na przykładzie wybranych utworów Wacława Potockiego oraz Jana Chryzostoma Paska. [3]

Zbytki polskie   Wacława Potockiego

Literatura podmiotu:

1. Pasek Jan Chryzostom, Pamiętniki,

2. Potocki Wacław:

   Nierządem Polska stoi,

  Pospolite ruszenie,

  Zbytki polskie.

3.  Wacław Potocki – Zbytki polskie

Jedynym zmartwieniem Polaków i we dnie, i w nocy jest dążenie do zaspokojenia zamiłowania do przepychu. Najważniejsze więc dla szlachty sprawy to składający się z sześciu koni zaprzęg oraz liberia koralowej barwy dla służby.

Srebro, perły, brylanty i złociste ozdoby przydają chwały i blasku właścicielom pachołków. 

Oni sami poza tym noszą sobolowe futra, przywiązują wagę do bogato i obficie zastawionych stołów, a z czasem wszystkie drogocenne ozdoby przeniosą z kontuszy na uszy.

Szlachta i książęta myślą o karetach, utrzymywaniu licznej służby w swoich barwach, otaczaniu posiadłości dragonami, którzy z zapalonymi pochodniami mają czuwać nad bezpieczeństwem mieszkańców.

Kraj tymczasem  z każdym rokiem traci kolejne części; z powodu pustego skarbca umierają „na kredyt” nieopłaceni żołnierze zdający sobie sprawę z tego, że ojczyzna nieuchronnie zmierza do upadku.

Wówczas wszystkie dobra szlachty „Pogasną jako w wodzie utopione świece”. Wiersz jest odzwierciedleniem postawy i uczuć poety, który oskarża szlachtę o doprowadzenie kraju do ostatecznego kresu. Zamiłowanie do rywalizacji w przepychu i wystawianiu się oraz życie ponad stan było ważniejsze od losu ojczyzny.

 cdn

Motywy sarmackie w literaturze. Przedstaw ich obecność na przykładzie wybranych utworów Wacława Potockiego oraz Jana Chryzostoma Paska. [2]

Pospolite ruszenie  Wacława Potockiego

Literatura podmiotu:

1. Pasek Jan Chryzostom, Pamiętniki,

2. Potocki Wacław:

    Nierządem Polska stoi,

   Pospolite ruszenie,

   Zbytki polskie.

2.  Wacław Potocki – Pospolite ruszenie

Przednia straż placowa dała znać do obozu szlachty, że nieprzyjaciel zamierza nocą dokonać napadu. 

Rotmistrz polecił więc doboszowi obudzić śpiących w namiotach żołnierzy. Posłaniec przekazuje rozkazy, usiłuje przekonać szlachtę o nadchodzącym niebezpieczeństwie i nakłonić ją do przerwania nocnego wypoczynku. 

Twierdzi, że rotmistrz pewnie się upił, a jeśli jest takim tchórzem, to może sam stanąć do walki.Szlachta, nie przebierając w słowach, wyraża swoje oburzenie, że ktoś ośmiela się budzić ją z pierwszego snu.

On nie ma prawa zmusić do niczego wolnej, równej szlachty. 

Grożą mu ponadto, że będzie się musiał tłumaczyć ze swojego postępowania na sejmiku w Proszowicach.

Szlachta najbardziej poczuła się urażona tym, że wydaje się jej rozkazy przez chłopów. 

Kiedy nikt dobosza nie słuchał, położył się spać, obawiając się przy tym przykrych dla ciała konsekwencji swojej misji. Rotmistrz postąpił podobnie, ponieważ całe towarzystwo nie przejęło się sytuacją.

Potocki napiętnował kosmopolityzm szlachty, jej absolutny brak troski o losy ojczyzny, zamiłowanie do wygody, nawet na polu walki. Egoizm, duma, samowola, pycha, próżność, prywata to cechy polskich Sarmatów.

cdn

Motywy sarmackie w literaturze. Przedstaw ich obecność na przykładzie wybranych utworów Wacława Potockiego oraz Jana Chryzostoma Paska. [1]

Pod pojęciem Sarmatyzmu kryje się styl życia szlachty od schyłku XVI wieku. Przekonanie o jej mitycznym pochodzeniu doprowadziło szlachtę do przyznania sobie prawa do panowania nad innymi klasami społecznymi.

Literatura podmiotu:

1. Pasek Jan Chryzostom, Pamiętniki,

2. Potocki Wacław:
a)  Nierządem Polska stoi,
b) Pospolite ruszenie,
c) Zbytki polskie.

1. Wacław Potocki – Nierządem Polska stoi

Autor nawiązuje do wypowiedzi przedstawiciela poprzednich epok i obawia się, że gdyby ta osoba wyszła dziś z grobu, wolałaby schronić się tam pospiesznie, ponieważ dopiero teraz kraj jest w zawrotnym tempie prowadzony do zguby.

"Co rok to nowe prawa i konstytucyje,

Ale właśnie w tej wadze jako minucyje".

Każdy kolejny rok przynosi inne prawa i konstytucje, ale ich wartość znaczy tyle, co kalendarze. 

Życie nowych ustaw trwa do chwili, dopóki nie zostaną wymyślone następne.

Jednak nikt ich nie szanuje i nie przestrzega poza ubogą szlachtą i biednymi ziemianami, którzy są bezwzględnie wykorzystywani przez zamożniejszych obywateli kraju. 

Dotąd nakładają na nich należności, podatki, ślą pozwy i egzekucje, aż pozbawią ich ojcowizny i uczynią z nich tułaczy.

Oprócz współczucia dla biednych warstw społecznych pobrzmiewa tutaj nuta oburzenia na klasową niesprawiedliwość. Nawet prawa w naszym kraju służyły tylko bogaczom, bo przez nich były uchwalane. Potocki poprzez szyderstwo i ironię bierze w obronę gnębione klasy społeczne.

cdn 

Motyw wędrówki w literaturze. Omów różne jego wersje i funkcje w wybranych utworach. [4]

Kordian   Juliusza Słowackiego 

Literatura podmiotu: części 1 – 4

1. Biblia – Księga Wyjścia,

2. Dante Alighieri, Boska komedia – Pieśń IV,

3. Homer, Odyseja – Pieśń XII,

4. Słowacki Juliusz, Kordian.

4.  Juliusz Słowacki – Kordian

Kordian – tytułowy bohater dramatu Juliusza Słowackiego – będzie poszukiwał sensu istnienia.

Kiedy rozpoczyna się akcja utworu, jest piętnastoletnim chłopcem, który odczuwa niechęć do życia i nie widzi celu swojej egzystencji.

Pragnąłby znaleźć jakąś porywającą ideę, ale do każdej myśli zapala się jedynie chwilowo i niczym nie potrafi się zainteresować.

„Jaskółczy niepokój” serca odzwierciedla zmienność nastrojów pogrążonego w apatii bohatera, który ma świadomość miotania się pomiędzy sprzecznymi uczuciami. Jest młody, znudzony, samotny i niekiedy odczuwa pogardę dla samego siebie. Jego marzenia dotyczą znalezienia jakiegoś wielkiego celu, ponieważ nie ma sprecyzowanych dążeń. Poświęcenie się konkretnej idei przywróciłoby sens jego życiu. Uczuciowy, nadwrażliwy, skupiony na sobie i delikatny idealista jest rozdarty wewnętrznie.

Przeżywa koszmarne męki spowodowane przekonaniem o jałowości życia i spotęgowane świadomością bycia nierozumianym. Jest ponadto niezwykle wrażliwy i ma rozchwianą osobowość, która staje się przyczyną falowania nastrojów. Kordian opowiada o własnych stanach emocjonalnych, o poszukiwaniu sensu życia, a  filozoficzno-egzystencjalne rozterki doprowadzają go do samobójczej próby.

Cierpiący na „chorobę wieku” młodzieniec nie akceptuje samego siebie, pragnie zmian i potrzebuje czegoś więcej, żeby nadać swojemu życiu sens.

Opisana w drugim akcie dramatu podróż po Europie to kolejna, podjęta przez Kordiana próba poszukiwania idei i celu życia. 

Próba bolesna, gorzka i przygnębiająca, ponieważ podczas wędrówki bohater dowiaduje się, że nie tylko miłość, ale i szacunek są towarem, bo można kupić je za pieniądze. Najbardziej przykra i wstrząsająca była dla młodego idealisty rozmowa z papieżem. 

Z powodu cynicznej gry politycznej prowadzonej przez Watykan papież odrzucił prośbę o błogosławieństwo dla walczących Polaków i zagroził, że rzuci na nich klątwę. To był przełomowy moment w życiu Kordiana, ale ostateczna  przemiana niedoszłego samobójcy w obrońcę Polski i Polaków dokonała się na szczycie Mont Blanc. 

Wędrówka Kordiana w poszukiwaniu sensu życia trwała bardzo długo. Jako spiskowiec oraz patriota ma do spełnienia misję i możemy stwierdzić, że był zdolny do największych ofiar, skoro swoją krew i życie zapisał narodowi.

Następny motyw:  Sarmata